Σκουπίδια; Μείωση, ανακύκλωση, ανάκτηση και... καύση

Νίκος Παπανδρέου

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της «καθημερινότητας» που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας είναι η σωστή διαχείριση των απορριμμάτων – κοινώς: «τι κάνουμε με τα σκουπίδια μας;».

Σε όλη την επικράτεια παράγονται ημερησίως περίπου 15.000 τόνοι απορριμμάτων, δηλαδή περίπου 5,5 εκατομμύρια τόνοι ετησίως, τα μισά από τα οποία «γεννιούνται» στην Αττική. Ως τώρα, το τι θα τα κάνουμε και τα πού θα τα πάμε δεν το έχουμε λύσει.

Το πρόβλημα γίνεται πιο δύσκολο, εφόσον η παραδοσιακή μας μη λύση, η ταφή, θεωρείται ως και η χειρότερη. Μάλιστα, από το 2008, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατάργησε την κατασκευή νέων ΧΥΤΑ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων), ενώ από πέρυσι έχει επιβάλλει τη μετατροπή των υφιστάμενων ΧΥΤΑ ως ΧΥΤΥ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων). Το ΧΥΤΥ προϋποθέτει μια υποτυπώδη μορφή στεγανοποίησης σκουπιδιών, δηλαδή χημικής επεξεργασίας απορριμμάτων πριν ταφούν, και έχει κύκλο ζωής όχι πάνω από είκοσι, το πολύ τριάντα χρόνια. Μάλιστα, σε πρόσφατη δήλωσή του, ο Επίτροπος Περιβάλλοντος, Γιάνες Ποτότσνικ, χαρακτήρισε την υγειονομική ταφή των απορριμμάτων ως «έσχατη λύση».

Στην Ελλάδα του σήμερα, σε αντίθεση με όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουμε το χειρότερο «ρεκόρ»: θάβουμε πάνω από το 90% των σκουπιδιών μας στη γη, με απίστευτα αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον – από ροές στα υπόγεια ύδατα (λεκάνες απορροής) και το νερό που πίνουμε έως και τις εκπομπές μεθανίου στον αέρα που αναπνέουμε.

Σε πολλά σημεία της επικράτειας, καίγονται ανοιχτά τα σκουπίδια. Αλλού μαζεύεται μεθάνιο στην ατμόσφαιρα από τα ανοιχτά ΧΥΤΑ. Αλλού τα ρίχνουμε στη θάλασσα, σε ποτάμια και σε ρέματα.
Λύσεις πολύ καλύτερες υπάρχουν. Αλλά, ως συνήθως, δεν έχει γίνει, όπως φαίνεται, η σωστή συζήτηση. Ενώ λέμε ότι πρέπει να αναλογιστούμε όλες τις τεχνολογίες, μια τεχνολογία έχει μείνει έξω από τη συζήτηση και από ορισμένους μάλιστα, χρησιμοποιώντας διάφορα επιχειρήματα, δαιμονοποιείται. Εννοώ φυσικά τη θερμική επεξεργασία απορριμμάτων, κοινώς λεγόμενη καύση των σκουπιδιών σε εργοστάσια υπερσύγχρονης τεχνολογίας.

Ένας μύθος που κυκλοφορεί είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αφήνει ή δεν συμφωνεί ή κρίνει παράνομα τα εργοστάσια καύσης σκουπιδιών. Ψέμα. Όχι μόνον δεν υπάρχει τέτοιο ζήτημα, αλλά η ίδια η Ένωση έχει κοινοποιήσει τις προδιαγραφές από το 1999, οι οποίες επισημοποιήθηκαν στην οδηγία 2000/76/EC.

Για του λόγου το αληθές, όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πλην της Ελλάδας (και της Ρουμανίας), έχουν εργοστάσια καύσης σκουπιδιών που τα συνδυάζουν με την παραγωγή ηλεκτρικού. Κάτι που ονομάζεται «θερμική επεξεργασία». Δηλαδή, τα σκουπίδια που καίγονται χρησιμοποιούνται και ως ύλη για την παραγωγή ρεύματος. Αν το εργοστάσιο καύσης απορριμμάτων ενισχυθεί δε με φυσικό αέριο, τότε αυξάνεται εντυπωσιακά η παραγωγή ρεύματος.
Στην Ευρώπη σήμερα, λειτουργούν 420 εργοστάσια καύσης που καίνε περίπου πενήντα εκατομμύρια τόνους σκουπιδιών. Το 2012 ανοίγουν άλλα 100. Περίπου το ένα τέταρτο όλων των απορριμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπαίνει σε εργοστάσια αποτέφρωσης. Στην Ελλάδα; Ούτε ένα κιλό. Μηδέν. Ενώ το πρόβλημα της Αττικής θα λυνόταν κατά πολύ αν βάζαμε στο τραπέζι και τη λύση που χρησιμοποιεί ολόκληρη η Ευρώπη.

Φυσικά, κάνεις δεν προτείνει την αλόγιστη καύση των σκουπιδιών – δηλαδή, να φεύγει ο σάκος σκουπιδιών όπως είναι χωρίς να έχουν γίνει όλες οι απαραίτητες ενέργειες, δηλαδή, διαλογή σκουπιδιών στην πηγή, την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση και άλλους τρόπους ανάκτησης. Αλλά ό,τι και να μαζέψεις και να μειώσεις, όση ανακύκλωση και να κάνεις, όση «κομπόστα» και να παράγεις, πάντα παραμένει ένας τεράστιος όγκος που δεν χωρά στη γη.

Ίσως κάνει εντύπωση σε όσους έχουν ακούσει μόνον τα ψέματα γύρω από το θέμα της καύσης σκουπιδιών το γεγονός ότι η χώρα με τα περισσότερα εργοστάσια και τη μεγαλύτερη «αποτέφρωση» απορριμμάτων στην Ευρώπη είναι η Δανία. Μάλιστα, η Δανία που θεωρείται και πρωτοποριακή ως προς την ευαισθησία της στο περιβάλλον. Το 50% όλων των σκουπιδιών της καίγεται σε σύγχρονα εργοστάσια καύσης με ενεργειακή ανάκτηση (δηλαδή, και καίνε και παράγουν ρεύμα). Την ίδια στιγμή, η Δανία έχει υψηλότατο ποσοστό ανακύκλωσης – δηλαδή, ανακυκλώνουν το 20% όλων των σκουπιδιών της χώρας.

Εν γένει, οι χώρες με τη μεγαλύτερη οικολογική συνείδηση φαίνεται να έχουν και τα μεγαλύτερα ποσοστά καύσης και ανακύκλωσης συνάμα. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η καλύτερη ανακύκλωση δεν γίνεται στην πηγή (στο σπίτι, λ.χ.), αλλά πριν μπουν στον κλίβανο. Δηλαδή, όπου υπάρχει εργοστάσιο καύσης γίνεται και η καλύτερη ανακύκλωση σκουπιδιών.
Υπάρχει και άλλο «αντεπιχείρημα» στο ότι η καύση ρυπαίνει. Όμως οι κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αυστηρότατες.

Και η τεχνολογία έχει λύσει το ζήτημα. Σήμερα, ένα εργοστάσιο που καίει ένα εκατομμύριο τόνους σκουπιδιών το χρόνο εκπέμπει μισό γραμμάριο διοξίνες όλο το έτος – όσο δηλαδή ένα τζάκι σε ένα βράδυ.

Οι οικολόγοι που αντιτίθενται στην καύση ζουν με τα φαντάσματα της δεκαετίας του ’80. Πράγματι η καύση σκουπιδιών την εποχή εκείνη, με παλιές τεχνολογίες του 1960, ήταν επικίνδυνη για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Η αντίδραση των πολιτών στην καύση λειτούργησε ως κίνητρο βελτίωσης της τεχνολογίας. Η τεχνολογία τις τελευταίες δεκαετίας στέφθηκε με επιτυχίες που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Τα σύγχρονα φίλτρα στα εργοστάσια απορροφούν τις επικίνδυνες ουσίες (αρσενικό, χρώμιο, μόλυβδο κ.λπ.).

Τα όρια είναι τόσο αυστηρά και η τεχνολογία τόσο προηγμένη ώστε τα νέα εργοστάσια λειτουργούν πολύ χαμηλότερα από τα νομοθετημένα όρια. Γι’ αυτό οι επιπτώσεις θεωρούνται μηδενικές. Φυσικά, δεν είναι μηδενική η ρύπανση – αλλά πρέπει να συγκριθεί ένα εργοστάσιο καύσης με την απαράδεκτη υφιστάμενη κατάσταση ανεξέλεγκτης διαχείρισης σκουπιδιών στη χώρα μας.

Πώς εξηγούν οι «πολέμιοι» της τεχνολογίας το γεγονός ότι το 40% του ρεύματος στην οικολογική πόλη της Βιέννης (στο Spitellau) έρχεται από εργοστάσιο καύσης και θερμικής επεξεργασίας; Όταν δε τούτο το εργοστάσιο βρίσκεται μέσα στα όρια της πόλης; Πώς εξηγείται ότι χτίζεται νέο εργοστάσιο καύσης στο Παρίσι, στις όχθες του Σηκουάνα; Μάλιστα, για τις περιβόητες διοξίνες που τόσος λόγος γίνεται, το παράδειγμα του εργοστασίου της Brescias στην Ιταλία είναι ενδεικτικό: Ενώ το όριο διοξίνης που νομοθετεί η Ε.Ε. είναι το ,1% ανά τόνο καύσης, το εργοστάσιο λειτουργεί με πραγματικές εκπομπές χίλιες φορές λιγότερο από τις επιτρεπόμενες διοξίνες.

Έχοντας δει ορισμένοι τούτα τα στοιχεία, έρχεται νέα ανταπάντηση! Πολέμιοι της λύσης συμφωνούν πια ότι δεν αντιτίθενται επειδή ρυπαίνει η καύση, αλλά ότι η λύση της καύσης είναι τόσο εύκολη ώστε με το που θα χτίσουμε το πρώτο εργοστάσιο θα πάψουμε να ανακυκλώνουμε. Μελέτες δείχνουν ότι πράγματι εύκολα λύνεται το πρόβλημα: στην Αττική θα μπορούσαμε να απορροφήσουμε όλα τα σκουπίδια με 2-3 τέτοια εργοστάσια, ενώ η Πελοπόννησος με ένα. Αλλά είναι επιχείρημα αυτό;

Καθηγητές του Πολυτεχνείου, αποφάσεις του ΤΕΕ, των δήμων Πειραιά και Αθήνας, αλλά και σύσσωμη η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν υιοθετήσει την καύση ως λύση. Στην Ελλάδα η πρόταση ακόμη κολλάει. Η συνολική λύση πρέπει να φέρει στο τραπέζι όλες της τεχνολογίες. Ανακύκλωση, κομποστοποίηση, ανάκτηση, αλλά και καύση.

Ας ανοίξουμε τη συζήτηση για τη διαχείριση απορριμμάτων χωρίς όλα αυτά τα φοβιστικά ταμπού, ταμπού που δεν στηρίζονται σε στοιχεία. Και ας συμπεριλάβουμε όλες τις γνωστές τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται από τις οικολογικά ευαίσθητες χώρες, όπως η Δανία, η Γερμανία, και η Σουηδία. Τότε θα έχουμε προχωρήσει στο επόμενο, απαραίτητο βήμα.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ